Οδός Σπάρτης.
Σπάρτη: Σπουδαιότατη ιστορική ελλ. αρχαία πόλη – κράτος της Πελοποννήσου, πρωτεύουσα του νομού Λακωνίας. Με το ίδιο όνομα υπάρχουν άλλες δέκα πόλεις στις ΗΠΑ ως Σπάρτα. Την ονομασία της την οφείλει στην κόρη του Ευρώτα Σπάρτη, που είχε σύζυγο το Λακεδαίμονα, από τον οποίο οι κάτοικοι της περιοχής ονομάστηκαν Λακεδαιμόνιοι.
Απ‘ ότι φαίνεται, οι πρώτοι κάτοικοι της περιοχής ανήκαν σε πελασγικά φύλα και εγκαταστάθηκαν εκεί από την εποχή του Χαλκού. Στη συνέχεια, μεγάλη παγκόσμια φήμη έλαβε ο τόπος κατά τη Μυκηναϊκή Εποχή, όταν βασίλευε ο Μενέλαος, όπου προέκυψε η φυγή της ωραίας Ελένης με τον Πάρη, και ο συγκλονιστικός Τρωικός Πόλεμος. Με την Κάθοδο των Δωριέων το -1100 η Σπάρτη γίνεται ισχυρό στρατιωτικό κράτος, οπότε οργανώνεται σύμφωνα με τους νόμους του φημισμένου νομοθέτη Λυκούργου, το –776 που πήρε εντολή από το Μαντείο των Δελφών, να ορκίζει τον λαό του να εφαρμόζουν τους νόμους του, μέχρι ότου επιστρέψει,.. και αποφάσισε για το καλό τους να μη επιστρέψει ποτέ. Ο Λυκούργος λένε δεν υπήρξε, και εάν υπήρξε δεν τους θεωρούσε νόμους αλλά θεσμούς, -διότι οι νόμοι μεταβάλλονται, ενώ οι θεσμοί γίνονται παράδοση- και πέθανε από ασιτία όπως λέει ο μύθος, ενώ παρακάλεσε την στάχτη του να την σκορπίσουν στον άνεμο για να θεσμοθετηθούν οι νόμοι του…
Η Σ. Έγινε παγκοσμίως γνωστή για την στρατιωτική της δύναμη, για την σιδηρά της πειθαρχεία και για τον ηρωισμό των πολεμιστών της. Έγινε επίσης πανελλήνια γνωστή με την όμορφη Ωραία Ελένη, την περιζήτητη νύφη που αναστάτωσε τον ανδρικό πληθυσμό. Σαν σύζυγος του βασιλιά Μενέλαου, και με την φροντίδα της Αφροδίτης την κλέβει ο Πάρης, κι απ’ όπου ξεκίνησε ο Τρωικός Πόλεμος – της ωραίας Ελένης.
Οι Σπαρτιάτες πλέον αναδεικνύονται σε υπέρμετρα και σιδερά πειθαρχημένος λαός, και γενικά η ζωή τους άγγιζε τα όρια της μυθοπλασίας, καθώς και από πολύ μικρή ηλικία ασκούνται στα πολεμικά πράγματα. Έφεραν πάντα μαζί τους τον βαρύ –ίσα με το βάρος τους γύρω στα 60 κιλά- εξοπλισμό τους, έφεραν επίσης μακριά μαλλιά. Δημιούργησαν έτσι την φήμη και τον δυναμισμό της στρατιωτικής δύναμης που δεν είχε αντάξιά της. Η Κρυπτεία ήταν ένας θεσμός όπου οι ‘’Ομοιοι’’ -κορυφαία κοινωνική τάξη- ήταν θεσμοθετημένο να παρευρίσκονται σε όμιλο από Είλωτες και να τους σκοτώνουν, ούτως ώστε κατά πρώτον να εξοικειωθούν για τον πόλεμο, και δεύτερον έπρεπε να ελαττωθεί ο πληθυσμός τους, διότι δημιουργούσαν εργατικά προβλήματα, αλλά και από φόβο μήπως εξεγερθούν. Η Ξενηλασία απαγόρευε την φιλοξενία των ξένων χωρίς την άδεια των αρχών, και τούτο, για να μη αλλοιωθεί το Λακεδαιμονικό σπάνιο ανθρώπινο είδος.
Η αγωγή των Σπαρτιατών ήταν καθαρά στρατιωτική, και μ’ αυτήν την παιδεία έκανε εξωτερική πολιτική η Σπάρτη. Από την ηλικία των επτά ετών η βασική τους τροφή ήταν ο γνωστός — από αίμα ζώου–μέλανας ζωμός. Οι ενήλικοι πολίτες της Σπάρτης συμμετείχαν στη συνάθροιση της Απέλλας, όπου έπαιρναν σημαντικές αποφάσεις για τα πράγματα της πόλης – κράτους. Βέβαια, από μια τέτοια συνέλευση αποκλείονται οι κατώτερης κοινωνικής τάξης, οι είλωτες και οι περίοικοι, που στερούνταν του δικαιώματος του Σπαρτιάτη πολίτη. Προέκυψε ο Καιάδας για τους ανήμπορους να προσφέρουν τις δέουσες υπηρεσίες στην πατρίδα. Χαρακτηριστικό γνώρισμα των Σπαρτιατών ήταν η λιτότητά τους σε ότι έκαμαν, και σκόπιμα είχαν βαρύ νόμισμα από σίδερο για να μη μπορούν να το φέρουν μαζί τους και να το ξοδεύουν. Ακόμη και στην ομιλία τους ήταν λιτοί, κι έχει απομείνει το μνημειώδες : «το Λακωνίζει εστί φιλοσοφείν».
Οι οικογένειες που τεκνοποιούσαν αγόρια, οι σύζυγοι άνδρες τους, ήταν οι Αθάνατοι, και τα βρέφη τους τα βάπτιζαν στο κρασί για ν’ ανδρωθούν γρήγορα.
Οι γυναίκες της Σπάρτης γυμνάζονται και αυτές στρατιωτικά πράγματα από τα πρώτα χρόνια της ζωής τους, ενώ αργότερα –όταν οι άνδρες τους έλειπαν από το σπίτι– αυτές είχαν αυξημένες αρμοδιότητες στη λειτουργία της οικογενειακής ζωής, αλλά και της πόλης τους, πράγμα αδιανόητο για την πατριαρχική κοινωνία των άλλων ελληνικών πόλεων – κρατών. Συνάμα, ετούτες οι γυναίκες σαν παραδίδουν την πολεμική ασπίδα στους γιους τους, τους εύχονταν την περίφημη και γνωστή επωδό: «Ή ταν ή επί τας». Και αν κάποιος εγκαταλείψει την ασπίδα στο πεδίο της μάχης, ή τρεπόμενος σε φυγή, εθεωρείτο ανάξιος να λέγεται Σπαρτιάτης. Μιαρό, επίσης, θεωρείται και το πτώμα του νεκρού Σπαρτιάτη στρατιώτη, που είχε προσπαθήσει να σώσει τη ζωή του, τρέχοντας να ξεφύγει από το πεδίο της μάχης και να πληγωθεί πισώπλατα. Το κρυπτόν κρατικό μυστικό, δηλαδή ο νεκρός σε μάχη, για να αναγνωρισθεί ήρωας θα έπρεπε το βόλι που τον βρήκε νάναι από μπροστά.
Ο Ευρώτας βασιλιάς αποξήρανε με διώρυγα τα λιμνάζοντα νερά της Σπάρτης. Και ο παρακείμενος ποταμός ονομάστηκε Ευρώτας, για την κόρη του τη Σπάρτη κτίζει την ομώνυμη πόλη σύμφωνα με την μυθολογία.
Tην σκυτάλη αυτής της ιδιότροπης ζωής των σπαρτιατών του Λυκούργου, φαίνεται να παίρνει η γειτόνισσα της Σπάρτης Μάνη και τόδαμε στους προκρίτους και οπλαρχηγούς του 1821 πρώτη και καλύτερη που απελευθερώθηκε ήταν η μεσσηνιακή Μάνη, και η μανιάτισσα μάνα να κρατάει τα ηνία με τις παραδόσεις τα μοιρολόγια, τον παραδοσιακό γδικιωμό της βεντέτας. Αυτός ο ανυπότακτος τόπος, ξεκίνησε την ελληνική επανάσταση στις 17 Μάρτη στην θέση Κοτρώνι της Αρεόπολης, με τους Μαυρομάληδες. Την μανιάτικη ιδιοσυγκρασία την βλέπουμε και στην εντυπωσιακή αρχιτεκτονική με τους επιβλητικούς πυργόσπιτα – πολεμόπυργους όπου οι μεγάλες οικογένειες διαφέντευαν την ζωή και τον θάνατο των μανιατών.
Από τον -6ο αιώνα το κράτος της Σπάρτης είναι πανίσχυρο ολιγαρχικό και μιλιταριστικό θα λέγαμε να πρωταγωνιστεί στους Ελληνοπερσικούς πολέμους. Κορυφαία, ίσως, στιγμή η μάχη των Θερμοπυλών (-480) με πρωτεργάτη το Λεωνίδα με το ανεξάντλητο, περήφανο όσο και θαρραλέο σε παγκόσμια έκδοση Μολών Λαβέ, με άξιους παραστάτες του, τους τριακόσιους σκληροτράχηλους συμπολεμιστές του να πολεμούν μέχρι εσχάτων για τον όρκο τους και μόνο, κάθ’ ότι η πατρίδα τους δεν κινδύνευε άμεσα. Το -479 οι Σπαρτιάτες με αρχηγό τον Παυσανία πρωτοστατούν και στη νίκη των Ελλήνων κατά των Περσών κοντά στην πόλη Πλαταιές της Βοιωτίας, αλλά και στη ναυμαχία της Σαλαμίνας υπό την ηγεσία, όμως, του Αθηναίου Ναυάρχου Θεμιστοκλή. Ακολούθως, η πρωτοκαθεδρία θα περάσει στη θαλασσοκράτειρα Αθήνα. Ο πολυετής ανταγωνισμός για επικράτηση μεταξύ των δύο πόλεων ο κρατών και ο φθόνος των Σπαρτιατών θα οδηγήσει τα πράγματα στον ολέθριο και καταστροφικότατο Πελοποννησιακό Πόλεμο (-431 ως -404), με νικητές τους Σπαρτιάτες και που απέκτησαν την ηγεμονία της Ελλάδας, Η Αθήνα με δημοκρατία, η Σπάρτη με ολιγαρχία – βασιλεία [με δύο μυθικούς βασιλείς η συνέχεια των δίδυμων Διόσκουρων]. Η Αθήνα με φιλοσόφους, η Σπάρτη με στρατηγούς. Λίγα χρόνια μετά (το –371) στα Λεύκτρα της Βοιωτίας θα νικηθούν από τους Θηβαίους και έτσι η δύναμη της Σπάρτης συρρικνώνεται, και περνάει στην αφάνεια. Ο Μέγας Αλέξανδρος τους σεβάστηκε σαν ομοεθνείς, από τους Δωριείς και τους ενόχλησε. Με τους Ρωμαίους είχε ημιαυτόνομη κυριαρχία η Σπάρτη, με προνόμια και με τους νόμους του Λυκούργου. Οι Σπαρτιάτες με την θέλησή τους δεν συμμετείχαν στην μακεδονική εκστρατεία στην Μικρασία – Ασία.
Αρχαία Σπάρτη και Αθήναι δυο κράτη με διαφορετικές αντιλήψεις πέρα από μεγάλοι αντίπαλοι όπως αποδείχτηκε στον μακροχρόνιο Πελοποννησιακό Πόλεμο η πρώτη απόγονοι των Δωριέων με την λιτότητα και πειθαρχεία, η δεύτερη με την καλοπέραση και την φιλοσοφία, η Σπάρτη με την ωραία Ελένη και τον Τρωικό Πόλεμο, η Αθήνα με τον χρυσό αιώνα του Περικλή και την αναλλοίωτη ανά τους αιώνες λέξη την δημοκρατία του Κλεισθένη.
Το -146 που κατακτήθηκε ο ελληνικός κόσμος και η Σπάρτη από τους Ρωμαίους, οι Σπαρτιάτες συνέχιζαν να ζουν με την άδεια των κατακτητών με τον δικό τους ιδιόμορφο τρόπο ζωής και που έγινε και για τους πλούσιους Ρωμαίους τρόπος ζωής, που ερχόταν να δουν από κοντά τις ‘’εξωτικές’’ τους συνήθειες.
Από την σκληρή σπαρτιάτική ζωή προέκυψε και το άμες δε γε ‘σόμεθα πολλώ κάρονες μια προσδοκία των νέων της Σ. δηλαδή εμείς θα γίνουμε καλύτεροί σας. Η σπαρτιατική ζωή έγινε φαντασίωση πολλών κυρίαρχων ηγετών παγκόσμια όπως ο ναζιστής Χίτλερ. Τη Σπάρτη την βρίσκουμε ως Σπάρτα σε πολλά σημεία της Υδρογείου με έμβλημα τη μάσκα του Λεωνίδα.
Σπάρτη, της Μικρής Ασίας κοντά στο Ικόνιο μια αρχαία πόλη με 5.000 Έλληνες το 1922, όπου θεωρούνται απόγονοι της αρχαίας Σπάρτης.
Το 375 καταστροφικός σεισμός ισοπεδώνει την άλλοτε ανθηρή πόλη των Λακεδαιμόνων. Το 1205 την κατέχουν οι Σταυροφόροι.
Κατά τη Βυζαντινή εποχή πήρε επάνω της, και η περιοχή της Σπάρτης αποκαλούνταν Λακεδαιμονία, παρακείμενα δέσποζε το Δεσποτάτου του Μιστρά που ήταν το ισχυρό κέντρο της περιοχής, Στο επονομαζόμενο Δεσποτάτου του Μορέα των Κατακουζηνών και των Παλαιολόγων, και με τελευταίο αυτοκράτορα του Βυζαντίου τον Κωνσταντίνο τον Παλαιολόγο τον Β’. Το 1460 περιήλθε στους Τούρκους, έπονται οι Βενετοί για κάμποσο. Το 1821 δυο φορές οι Τούρκοι έκαψαν την Σπάρτη εκδικούμενοι για την παραδίπλα ‘’σφηκο φωλιά’’ των οπλαρχηγών της Μάνης.
Το τέλος της τουρκοκρατίας ήλθε το 1828, το 1834 έγινε πρωτεύουσα του νομού. Η σημερινή Σπάρτη αναπτύχθηκε στα ερείπια της αρχαίας πόλης, και διαθέτει φρούρια όπου είχαν την έδρα τους οι Μαυρομιχαλαίοι. Φέρει άριστο ρυμοτομικό σχέδιο, που προέκυψε από σχέδια των Βαυαρών του Όθωνα. Καθώς η πόλη της Σπάρτης βρίσκεται στην εύφορη κοιλάδα του Ευρώτα ανάμεσα σε πορτοκαλεώνες, παράλληλα λειτουργούν βιομηχανικές μονάδες παραγωγής χυμών, και ελαιόλαδου. Στη πόλη λειτουργεί το μοναδικό και σπουδαίο μουσείο ελαιολάδου. Πόλη του λαδιού και του πορτοκαλιού. Η γενέτειρα του μεγάλου ποιητή Νίκου Βρεττάκου [1912 – 1991[φέτος γιορτάζει τα 100 χρόνια από της γέννησής του. Η μοναδική πρωτεύουσα νομού της Πελοποννήσου χωρίς σιδηροδρομική γραμμή.
Οι ανασκαφές στο έδαφός της ανέδειξαν το ιερό της Αρτέμιδος, το ναόσχημο ιερό του Λεωνίδα, μολύβδινα είδωλα, ταπεινά αναθήματα ειλώτων, κ.ά. Δυτικά της πόλης, στο χωριό Τρύπη, υπάρχει ένας βράχος, ο οποίος θεωρείται πως είναι ο Καιάδας των αρχαίων Σπαρτιατών. Απομένει στη μνήμη μας η Σπάρτη σαν αιώνιο σύμβολο της σκληρότητας, της πειθαρχίας, της λιτότητας.
Σήμερα πολλές φιλοναζιστικές – φασιστικές πολιτικές οργανώσεις έχουν ως έμβλημα την αρχαία Σπάρτη με την σατραπική στρατιωτική ζωή της.
ΥΣ. Σ’ αυτή την εργασία στην οδό Σπάρτης αφιέρωσα τον πιο πολύ χρόνο διότι κάθε τόσο ανεύρισκα και κάποιο ιστορικό ενδιαφέρον για την ιδιόμορφη ζωή των Σπαρτιατών όπως και εκείνης των Σουλιωτών. Η παιδεραστία -λόγω σπαρτιακής ζωής- στην Σ. όπως και στο κράτος της Αθήνας λειτουργούσε με την πλατωνική έννοια, που κάθε νέος θάπρεπε να θαυμάζει ένα κάποιο ενήλικα σε πνευματικό επίπεδο και απαγορευόταν και τιμωρείται η σαρκική επιθυμία.
Ένα μικρό λεξιλόγιο από τις σπαρτιατικές λέξεις που συνάντησα στην οδό Σπάρτης όπως; Κρυπτεία ήταν μια οργανωμένη αστυνομία της άρχουσας τάξης, που τρομοκρατούσε τους κατώτερους τάξης τους είλωτες, Είλωτες όπως είδαμε ήταν κατώτερη τάξη, Περίοικοι οι παλαιοί κάτοικοι της Λακωνίας. Όμοιοι η άρχουσα τάξη. Ξενηλασία απαγόρευε την φιλοξενία ξένων μη τυχόν και κλέψουν τα μυστικά της πόλης. Κρυπτόν κράτικον μυστικόν, ήταν ότι το βόλι του νεκρού στρατιώτη έπρεπε να είναι από μπροστά. Ταν η επι τας, ή να την φέρεις νικητής -την ασπίδα-, ή να σε φέρουν πάνω σε αυτή νεκρό. Απέλλα συνάθροιση όπου παίρνονταν αποφάσεις. Καιάδας, γκρεμός, όπου δήθεν έριχναν όσους ήταν ανίκανοι να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στην πόλη. Μέλανας ζωμός, τροφές με αίμα ζώου. Το λακωνίζειν, ήταν λυτοί στα λόγια τους.