Οδός Εφέσου. (Από το 1993)
Έφεσος: Αρχαία, μεγάλη παράκτια πόλη της Ιωνίας της Μ. Ασίας στις εκβολές του Καΐστρου ποταμού, στου Αιγαίου τα παράλια, φέρεται ως ιδρυθείσα από τις Αμαζόνες, ενώ ο Στράβων μνημονεύει τους Κάρες, τους Λυδούς και τους Μυκηναίους, πράγμα που δηλώνεται και από τους κεραμικούς μυκηναϊκούς τάφους της περιοχής. Στον ίδιο τόπο συναντάμε την προελληνική ύπαρξη του ιερού της Αρτέμιδος της Πολυβύζου της ευκαρπίας. Ο μεταγενέστερος ναός της Αρτέμιδας θεωρούνταν ως ένα από τα 7 θαύματα του κόσμου και δυστυχώς καταστράφηκε κατά τη διάρκεια των γενεθλίων του Μ. Αλεξάνδρου το -357. Καταστροφέας του θεωρείται ο Ηρόστρατος ο Εφέσιος, ο αποκαλούμενος και Πυρπολητής. Λέγεται πως αυτό το έπραξε για να μείνει τ’ όνομά του παντοτινά γνωστό.
Ήταν από τα μεγαλύτερα διακομιστικά εμπορικά κέντρα της Μεσογείου τόσο με την Ανατολία όσο και με τα Ελληνικά κράτη.
Όταν ο Μ. Αλέξανδρος κατέκτησε την πόλη, ήθελε ν’ αναγραφεί τ’ όνομά του στο Αρτεμίσιο και οι Εφέσιοι του το αρνήθηκαν, διότι τον θεωρούσαν θεό τον Αλέξανδρο και κατά συνέπεια δεν μπορεί ένας θεός να γράφει από μόνος τ’ όνομά του. Η Έφεσος έζησε όλες τις πολιτειακές μορφές βασιλεία, αριστοκρατία, δημοκρατία και τυραννία, ενώ από το έδαφός της πέρασαν οι Πέρσες, οι Αιγύπτιοι, οι Μακεδόνες, οι Ρωμαίοι, οι Βυζαντινοί και φυσικά οι Τούρκοι, που άφησαν ανεξίτηλα τα ίχνη του όποιου πολιτισμού τους. Στους Ρωμαϊκούς χρόνους ήταν η πόλη που συνδύαζε και την Ανατολή και τη Δύση, με αποτέλεσμα να αναδειχθεί σε λαμπρή μητρόπολη του αρχαίου κόσμου. Με αρχηγό το Χρυσοχόο Δημήτριο δεν επετράπη στον Απόστολο Παύλο να κηρύξει το λόγο του Χριστού. Στη συνέχεια, πήγε εκεί ο Ευαγγελιστής Ιωάννης μαζί με τη μητέρα του Χριστού, την Παναγία, και έτσι η Έφεσος έγινε η πρώτη κοιτίδα του Χριστιανισμού. Το 29 ισχυρός σεισμός κατέστρεψε σχεδόν όλα τα μνημεία της. Με εντολή των Βυζαντινών αυτοκρατόρων τον 4ο αιώνα έκλεισε το Αρτεμίσιο και ο ναός της θεάς Αρτέμιδας, παραδίδει τη θέση του στην Παναγία των χριστιανών, χάνοντας σταδιακά τη λαμπρή της αίγλη.
Το 1864 βρέθηκαν τα πρώτα ίχνη των ερειπίων της στο τούρκικο χωριό Αγιασολούν (Αγίου Θεολόγου του Ευαγγελιστή). Σήμερα, ο τόπος της αρχαίας Εφέσου απέχει απ’ την παραλία 8 περίπου χμ. Αυτό οφείλεται στις προσχώσεις του Καΐστρου ποταμού. Οι Τούρκοι την αποκαλούν Έφες και το υπαίθριο ιστορικό της μουσείο είναι απ’ τα πιο φημισμένα στον κόσμο. Διαθέτει: θέρμες, γυμνάσια, στάδια, θέατρα, αγορά, ύδρευση, κρήνες, νυμφαία, που κοσμούσαν τον ιερό χώρο της Εφεσίας Αρτέμιδας.
Όπως η Αθήνα είχε τον Παρθενώνα της, έτσι και η Έφεσος υπερηφανευόταν για το Αρτεμίσιό της, μα οι Βυζαντινοί καταλήστεψαν τα καλλίπλαστα μάρμαρά τους. Γενέτειρα του προσωκρατικού φιλόσοφου Ηράκλειτου.