Οδός Φιλικής Εταιρείας, (Κέντρο. Από το 1995.)
Φιλική Εταιρεία: Ελληνική, μυστικιστική, πατριωτική οργάνωση με αόρατη αρχή και αποκρυφικό σύστημα οργάνωσης.
Ο πρώτος σπόρος της ίδρυσής της έπεσε στο Παρίσι με πρωτεργάτες του Ηπειρώτη Αθανάσιο Τσακάλωφ, που συνίδρυσε με τον θεσσαλονικιό Γρηγόρη Ζαλίκη το Ελληνόγλωσσο Ξενοδοχείο στο Παρίσι το 1814 και στην Βιέννη, αφού πρώτα έγινε μασόνος. Η κίνηση ενδιαφερόταν δήθεν για την μόρφωση της παιδείας. Η δραστηριότητα αυτή έφθασε στην Οδησσό με τη συνωμοτική – ένορκη συμφωνία- κίνηση της «Εταιρείας των Φίλων» με πρωτεργάτες τους διανοούμενους και πεπαιδευμένους φιλογενείς, και ένθερμους πατριώτες, εθνεργάτες με το ανοιχτό ευρωπαϊκό πνεύμα, νεαρούς εμπόρους, και ο τίτλος εταιρεία είναι μάλλον απ’ την εμπορική εργασία τους, και να παραπλανήσουν τον κόσμο, και αυτοί ήταν: ο Εμμανουήλ Ξάνθος (40 χρόνων, από τη Σάμο), ο Νικόλαος Σκουφάς (35 χρόνων, από την Άρτα) και ο Αθανάσιος Τσακάλωφ (26 χρόνων, από τα Γιάννενα). Αρχικός στόχος ήταν να συνενώσουν τους απανταχού εν δυνάμει πιστούς στην πατρίδα και στην θρησκεία. Όπως φαίνεται είχαν εμπειρία στον μασονισμό, και μπασμένοι στον απόκρυφο συνωμοτισμό, πίστευαν σε ανώτερη μυστικιστική αρχή και διέδιδαν για καλύτερη απήχηση, πως ήταν υπό την προστασία του Τσάρου της Ρωσίας, όσο και του Πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης, Ήταν εμπνευσμένοι από τις διακηρύξεις της Γαλλικής Επανάστασης και του Ευρωπαϊκού Νεοφωτισμού. Για την Αόρατη Αρχή όλα ήταν κωδικοποιημένα, συνθηματικά και με ψευδώνυμα. Μύηση μια πολύ χρησιμοποιημένη λέξη σ’ αυτή την εργασία απ το μυώ –κλείνω το στόμα, εδώ παρμένο από τις αρχαίες μυστικιστικές θρησκείες, όπως Ελευσίνια, Ορφικά, Καβείρια, μυστήρια, Μύηση είναι το πέρασμα από την θνητή ζωή στον ψυχολογικό εξαγνισμό, με απλά λόγια ‘’από το ζωικό βασίλειο στο ανθρώπινο κι’ από κει στο υπέρ ανθρώπινο, δηλαδή από την άγνοια στη μάθηση και από κει στην Σοφία, είναι τα στάδια της μύησης. Η μύηση γινόταν από ‘’μέσα’’ στην Φ. Εταιρεία και μετρούσε το ‘’βλέπε άκου σιώπα,’’ και ήθελαν το όραμα να μην αντιστρατεύεται της πραγματικότητας.
Παιδιά, μάλλον κόρες του Ελευθεροτεκτονισμού ήταν οι επαναστάσεις όπως της Αμερικάνικης, της Γαλλικής όσο και της Ελληνικής τοιαύτης που προσδοκόταν.
Στις 14 Σεπτεμβρίου 1816 ανήμερα του Σταυρού, διακήρυξαν την αντιτουρκική, αντιοθωμανική συνωμοτική δράση για την Ανάσταση του Γένους. Η Εταιρεία λειτουργούσε με κώδικες, κρύφιες ονομασίες, βλάμηδες, συστημένους, αφιερωμένους, με μια υποχρεωτική ιεραρχία και κρυπτογραφική αυστηρή επικοινωνία. Η παραβίαση αυτών των κανόνων λειτουργίας και αυτοπροστασίας των μελών της οργάνωσης επέσυρε βαρύτατες κυρώσεις. Αυτό φάνηκε και με τη δολοφονία του Νικολάου Γαλάτη, που συμπεριφέρθηκε αφελώς και λίγο έλειψε να αποκαλυφθεί το Μεγάλο Μυστικό. H τιμωρία αυτή γιγάντωσε τον θρύλο της Εταιρείας κατά πρώτον, και κατά δεύτερον προς παραδειγματισμό και συμμόρφωση. Με τον Φοίνικα, το ιερό όρνεο των Αιγυπτίων ως έμβλημα αποτυπώθηκε η Οργάνωση, το πτηνό αυτό λέει ο Ηρόδοτος έφκιανε την φωλιά από αρωματικά κλαδιά, κι έβαζε φωτιά και καιγόταν και αναγεννιόταν από τις στάχτες του, με το σύμβολο αυτό μέσα από δουλεία θα ξεπηδήσει η ελευθερία του γένους, ο Αδαμάντιος Κοραής την αποκαλεί παλιγγενεσία εθνική αποκατάσταση των Ελλήνων.
Με τον Αλέξανδρο Υψηλάντη ως αρχηγό από το 1820 προχώρησε στην πλατιά μύηση ανθρώπων, που δέχονταν τους σκοπούς της, και πίστευαν στην Ανάσταση του Γένους. Έτσι, η κίνηση απλώθηκε σ’ όλα τα Βαλκάνια, στη Μικρά Ασία, και στις παροικίες της Ευρώπης. Με όρκο στο Ευαγγέλιο, με εχεμύθεια, με εγγύηση πίστης και αφοσίωσης στο τεκτονικό σύστημα οργάνωσης και με το λόγο τιμής ενός εκάστου αναλαμβάνοντας ανάλογες υποχρεώσεις που μπορούσε ν’ αναλάβει, ίδρυσαν παντού εφορείες ενίσχυσης του σκοπού, και προσπαθούσαν να βρουν τον κατάλληλο χρόνο ν’ ανάψουν το φυτίλι της έκρηξης της Εξέγερσης. Μάλιστα ήθελαν να βρίσκεται ξοπίσω της να κρύβεται -πονηρά σκεπτόμενοι– Μεγάλη Ρωσία να έχουν διασυνδέσεις δήθεν με τον Τσάρο, για μπορέσουν να φέρουν στην Οργάνωση αμφινταλευόμενους λόγιους, προκρίτους – προεστούς κλέφτες αρματολούς, απλούς ανθρώπους όπως γεωργούς ναυτικούς .
Ο όρκος των Φιλικών συνίστατο πίστη στην εταιρεία, στην πειθαρχία, στη φιλία, στην αγωνιστική αποφασιστικότητα. Κι ακόμη να μισούν τους Τυράννους της πατρίδας, να προσφέρουν τη ζωή τους για την πατρίδα. Ο κατηχούμενος ονομαζόταν Ιερέας Φιλικός των Ελευσίνιων Μυστηρίων.
Μετά τον Αγώνα ουδείς διανοήθηκε απ’ όσους επέζησαν να αποκαλύψει –έστω και αστειευόμενος– τον οργανωτικό μύθο της Φιλικής Εταιρείας, -λίγη σημασία θα είχε αφού η περίοδος χάριτος του Αγώνα είχε λήξει– αλλά βασιζόταν σε όρους απαραβίαστους μυστικισμού, και τακτικές όμοιες των τεκτόνων και των αρχιερέων των Ελευσίνιων Μυστηρίων της θεάς Δήμητρας. Η λέξη μυήθηκε από την μύηση – μυώ, που είναι μια κατάσταση εισαγωγής σε μια εμπιστευτική οργάνωση, εδώ εταιρεία που είχε το Εθνικό και απόρρητο μυστικό την επιτυχία της, για λόγους ασφαλείας έπρεπε να πάρει αντίστοιχα μέτρα. Ήταν η διαδικασία ένα επτασφράγιστο μυστικό, και απέδωσε.
Παρ’ ότι η Φιλική εταιρεία ήταν η καρδιά της επανάστασης του 1821 χάρη, και σ’ αυτή κατορθώθηκε το άπιαστο όνειρο της Ελευθερίας, όσοι εξ αυτών επέζησαν, διήγαν βίο «εν πενία και αξιοπρέπεια», μακριά από τους υψηλούς θώκους της κρατικής οργάνωσης του νεοσύστατου νεοελληνικού κράτους παίρνοντας ‘’μαζί’’ τους το απόρρητο μυστικό της Φ.Ε. διότι δεν υπάρχει ουδεμία μαρτυρία περί του αντιθέτου. Πολλοί θέλουν το 1814 σαν ημερομηνία ίδρυσης, αλλά το 1816 φαίνεται σαν πραγματικό έτος ίδρυσης.