Οδός Γράμμου.
Γράμμος, το Βόιον όρος της αρχαιότητας: Οροσειρά, που φθάνει μέχρι την Κορυτσά της βόρειας Ηπείρου — Αλβανίας, αποτελεί την οριογραμμή Ελλάδας – Αλβανίας και έχει υψόμετρο 2.520 μ. Επίσης είναι σύνορο και πηγή των ποταμών που χύνονται στο Ιόνιο, την Αδριατική (Σαραντάπορος) και στο Αιγαίο Πέλαγος (Αλιάκμονας).
Σύμβολο της εμφύλιας αντιπαλότητας και αβάσταχτης αιματοχυσίας ετούτο το θρυλικό βουνό, καθώς τα καταράχια του γίνανε το πεδίο της αλληλοσφαγής των Ελλήνων στα τέλη της δεκαετίας του ’40 . Ήταν η περίοδος, που ο ελληνικός τακτικός στρατός αντιπάλευε το Δημοκρατικό Στρατό του ΕΛΑΣ επί τρία έτη, με τελευταία και νικηφόρα για τον εθνικό στρατό μάχη, αυτήν της 29ης Αυγούστου 1949. Οι απώλειες της αδελφοσφαγής και από τα δύο μέρη μεγάλες, καθώς 922 αντάρτες και 228 στρατιώτες έχασαν τη ζωή τους, ενώ τραυματίστηκαν 765 αντάρτες και 107 στρατιώτες στις ράχες του βουνού.
Επτά χωριά εξαφανίστηκαν από το τρίχρονο μακελειό του επονομαζόμενου Εμφυλίου στην περιοχή του Γράμμου. Στην περιοχή του Γλυκονερίου και στον ευρύτερο χώρο των λιβαδιών της Κοτύλης δημιουργήθηκε ένα εθνικό πάρκο το λεγόμενο πάρκο της Εθνικής Συμφιλίωσης ύστερα από ενέργειες τοπικών συλλόγων. Γράμμος μια λέξη ταμπού, να ξυπνάει δυσάρεστες αναμνήσεις, με ανεπούλωτα τραύματα, πληγές που δεν κλίνουν, όσο με πικρία διηγούνται όσοι ακόμη ζούνε ο καθένας από την δική του ιστορική αφήγηση
Η τελευταία πράξη του Εμφυλίου όπως καθιερώθηκε να λέγεται ο Κόμμουνιστο σύμοριτο πόλεμος άφησε ανοικτές πληγές στην υπό ανάρρωση πατρίδα και με τις νάρκες να συνεχίζουν το έργο τους. Μάλιστα το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας είχε αγοράσει γερασμένες αγελάδες και ιπποιδή και τα αμόλησε να βόσκουν σε τύπο εθελοντών καμικάζι, στις με υπόνοιες με νάρκες περιοχές.
Εκεί σε κάθε επέτειο φόρου τιμής στην μνήμη των πεσόντων, οι αγγλόφιλοι φασίστες, αμερικανόφερτοι για τους μεν, καθυβρίζουν τους αντάρτο ΚΚΕς που δεν πρόκαναν να μας φέρουν την δικτατορία του προλεταριάτου, με την ίδρυση Μακεδονικού Βαλκανικού Κομουνιστικού Κράτους σε συνεργασία με τους δεδομένους κομουνιστές γείτονες.
Σε καμία όμως των περιπτώσεων δεν αποφύγαμε να είμαστε προτεκτοράτο είτε του σιδηρούν παραπετάσματος είτε του ανώδυνου σερίφη – αγγλοσάξονα καουμπόι.
Και οι μεν και οι δε στον εμφύλιο σπαραγμό ήταν Έλληνες πατριώτες και πίστευαν σ’ ένα καλύτερο αύριο, παιδιά βασανισμένα από την ναζιστική κατοχή που μυήθηκαν – παρασύρθηκαν– βιαίως στα φραστικά μαρξιστικά παραδεισένια μηνύματα οι μεν, και οι δε στον αχόρταγο άπληστο αδυσώπητο καπιταλισμό που ζούμε σήμερα στην χειρότερη μορφή του. Αμφότερα τα κοινωνικά συστήματα τόσο ο υπαρκτός σοσιαλισμός όσο και ο άπληστος μανωμανικός καπιταλισμός βρίσκονται στην ίδια μοίρα απέτυχαν ολοσχερώς των προσδοκιών τους, και έρχεται η παγκοσμιοποίηση του χρήματος, ένα καλά μελετημένο απάνθρωπο φασιστικό καπιταλιστικό σύστημα.
Βέβαια, αυτός ο ένοπλος εσωτερικός αγώνας των Ελληνο – Ελλήνων στην Ελλάδα δεν είναι ο πρώτος. Είναι τόσο παλαιός όσο και ο Έλληνας. Στην Αρχαία Ελλάδα ο Πελοποννησιακός, ο Ληλαντιακός, ο Λαμιακός και άλλοι αιματηροί εμφύλιοι πόλεμοι υπονόμευσαν εκ των έσω την αδύναμη ελληνική πορεία, ενώ η αρχομένη διχόνοια του 1823–1827 κατά τη διάρκεια του Απελευθερωτικού κατά των Τούρκων αγώνα, οδήγησε τα πράγματα στο χείλος της καταστροφής.