Οδός Γυθείου. (Από το 1900)
Γύθειο: Γη των θεών. Κωμόπολη του νομού Λακωνίας, έδρα ομώνυμου Δήμου, που αποτελεί επίνειο και σημαντικό λιμάνι της Μάνης. Ο Παυσανίας σημειώνει πως το Γύθειο το ίδρυσαν ο Ηρακλής με το θεό Απόλλωνα και αργότερα το αναδιαμόρφωσαν οι Φοίνικες, οι οποίοι καταπιάνονταν με το εμπόριο των κοχυλιών, ο μύθος λεει πως ο Πάρις πέρασε την πρώτη νύχτα του γάμου με την ωραία Ελένη στο Γύθειο. Στη συνέχεια, οι Σπαρτιάτες το οχύρωσαν απέναντι στην Αθηναϊκή Συμμαχία, αλλά το -455 το κατέλαβαν και το κατέστρεψαν οι Αθηναίοι. Το 375 μεγάλος σεισμός και το παλιρροιακό κύμα κατέστρεψαν την περιοχή.
Το Γύθειο βοήθησε τον αγώνα του 1821, μάλιστα οι Μανιάτες έγραφαν στην απελευθερωτική τους σημαία μαζί με το <ή ταν η επί τας> και το <νίκη ή θάνατος>. Είχε προβληματική θέση απέναντι στα μεταπελευθερωτικά γεγονότα με πρωταγωνιστή το Βαυαρό βασιλιά Όθωνα, που ήθελε να κατεδαφίσει τους Πύργους της Μάνης. Με πρωτεργάτη το Συνταγματάρχη Τζανετάκη – Γρηγοράκη αντιστάθηκε απέναντι στις δυνάμεις που είχαν αποσταλεί από τον Όθωνα στο Μαραθονήσι το 1834, όπως και το 1862. Πρωτεύουσα της Μάνης το Γύθειο, μια περιοχή, απομονωμένη, δυσπρόσιτη, αποκομμένη και χωρίς ξένες επιδράσεις κράτησε τα δικά της αυτόνομα ήθη και έθιμα με την πατριά που προέκυπταν τα εκδικητικά μοιρολόγια. Από την Μάνη προήλθαν σημαντικές αδούλωτες προσωπικότητες που πρωτοστάτησαν του Απελευθερωτικού Αγώνα κατά των Τούρκων, με πρωτοστάτες τις οικογένειες των Μαυρομιχαλαίων, και που έγραψαν τις δικές τους προσωπικές ιστορικές σελίδες στην Απελευθέρωση, και στην μετέπειτα πολιτική διαδρομή. Για την Μάνη αξίζει τον κόπο να πούμε πως είναι παράξενα για μας τα έθιμα όπως προείπαμε μερικά, αλλά καλύτερα ας τα κατατάξουμε, όπως είναι της φονικής εκδίκησης, – γδικιωμός, όπου προέκυπταν τα μοιρολόια, ο δικός τους όρκος ‘’νίκη και ελευθερία’’ είναι δυσνόητα για μας, τα όρια ζωής και θανάτου όπως διαβάζω, είναι ασαφή, το πένθος, είναι διαχρονική προσωπική τους υπόθεση, η αλήθεια είναι όπως το μαύρο ή το άσπρο, ακαταλαβίστικη για μας, Όλα αυτά έχουν τις ρίζες τους στην Αρχαία Σπάρτη όπως φαίνεται. Η μητριαρχία στην μανιάτισσα οικογένεια ήταν εκείνης της Σπαρτιάτισσας ευχή ή νικητής, ή πάνω στην ασπίδα νεκρός.