Οδός Κρήτης. (Από το 1976)
Κρήτη: Το μεγαλύτερο ελληνικό νησί και το 5ο σε μέγεθος στη Μεσόγειο, με τ’ όνομά της να σχετίζεται με την νύμφη Κρήτη μία από τις Εσπερίδες κόρες ή κατ’ άλλους από τους πρωτοκατοικήσαντες το νησί Κουρήτες – Κρήτες. Κατοικημένη η Μεγαλόνησος ήδη απ’ το -3.300 (Νεολιθική εποχή) από τα γνωστά φύλα των Αχαιών, των Μυκηναίων, των Πελασγών, των Δωριέων. Από το -2.000 φαίνεται να πρωταγωνιστεί το θρυλικό και μυθικό όνομα του ιδιότυπου βασιλιά της Κνωσού Μίνωα εξ ου και η Μινωική Κρήτη, και εν γένει του Κρητικού πολιτισμού με την άλλη σημαντικότατη πόλη της εποχής, την Φαιστό με τον διάσημο Δίσκο της Φαιστού σαν οικουμενικό σύμβολο, δείγμα της ιερογλυφικής γραφής της αρχαίας τυπογραφίας, Βρέθηκε ο Δίσκος της Φαιστού το 1903, και φιλοξενεί ένα κείμενο με λατρευτικό και θρησκευτικό περιεχόμενο. με κωδικοποιημένες πληροφορίες. Η Κρήτη συνδέεται επίσης με τις παραδόσεις του Δαίδαλου, του Μινώταυρου, το μυθικό τέρας που ζούσε στο Λαβύρινθο, με τον φόρο των 10 νέων της Αθήνας, με τον μίτο της Αριάδνης, του Θησέα, αλλά και του πατέρα των Ολύμπιων θεών τον Δία, που πιστευόταν ότι γεννήθηκε στο ορεινό Ιδαίο Άντρο της Μεγαλονήσου. Με τους Δωριείς που την κατακτούν, και αποκτά η Κρήτη Σπαρτιάτικες, ομοιότητες που να είναι παρόμοιες μ’ αυτές της Μάνης, όπως βλέπουμε, σήμερα στα ήθη τους, βεντέτες στην Κρήτη, γδικιωμός στην Μάνη.
Οι επιτυχημένες ανασκαφές, που κράτησαν πολλές δεκαετίες, έφεραν στο φως πλήθος ευρημάτων: αγγεία, εδώλια, τόξα, βέλη, τοιχογραφίες με εντυπωσιακές ζωγραφικές παραστάσεις και έντονους χρωματισμούς, που θεωρούνται στίγματα του εξαίσιου Μινωικού Πολιτισμού. Ενός λαμπρού πολιτισμού, ο οποίος θεωρείται πως καταστράφηκε από τα παλιρροϊκά κύματα (τσουνάμι) που δημιουργήθηκαν εξαιτίας μεγαλύτερης έκρηξης του ηφαιστείου της Θήρας, το -1613 (Σαντορίνης) και που κατέστρεψε τη μυθική Ατλαντίδα του Πλάτωνα.
Κατά την ιστορική περίοδο η Κρήτη πέρασε στους Ρωμαίους (-67), Βυζαντινούς (από το 330 μέχρι την Ενετοκρατία του 1204 και εντεύθεν), αλλά και των Σαρακηνών με την από κατάληψη του Χάνδακα –από το περιμετρικό αμυντικό χαντάκι του – (Ηράκλειο), και τότε γνώρισε σπουδαία ακμή στα γράμματα και στις τέχνες της Αναγέννησης, και διακόπηκε το 1669 όταν καταλαμβάνουν την Μεγαλόνησο οι Τούρκοι αφού κατάσφαξαν, εξισλάμισαν διά της βίας, και μετέφεραν χιλιάδες τούρκους στο νησί.
Φιλελεύθεροι και μεγάλοι αγωνιστές οι Κρητικοί, ποικιλοτρόπως αντιστέκονται στους Τούρκους δυνάστες μέχρι την απελευθέρωση της νήσου το 1912 και την ένωση με την Ελλάδα: προηγήθηκαν το κίνημα του 1692, η επανάσταση υπό το Δασκαλογιάννη (1821-1830), τα κινήματα του 1878 και του 1889, το ολοκαύτωμα Αρκαδίου (1866), οι διπλωματικές και επαναστατικές δραστηριότητες του εθνάρχη Ελευθερίου Βενιζέλου, κ.ά. Και φυσικά η Μάχη της Κρήτης (Μάιος 1941) αποτελεί μια άλλη επική αντίσταση των Κρητικών ενάντια στην κατοχή.
Στα γράμματα και τις τέχνες έχει σημαντικότατη θέση η Κρήτη στον Ελλαδικό χώρο, με τον Ελ Γκρέκο (Δομίνικος Θεοτοκόπουλος), την Κρητική σχολή ζωγραφικής, η οποία ήταν τόσο διαδομένη λόγω της απόλυτης απεικόνισης της ομορφιάς της Παναγίας. Ο Βιτσέντζος Κορνάρος, ο Νίκος Καζαντζάκης, ο Παντελής Πρεβελάκης ο Νίκος Ξυλούρης, κ.ά. Το 1923 τουρκοκρητικοί ανταλλάσσονται με Έλληνες της Μικράς Ασίας και σήμερα όσοι Τούρκο Κρήτες που τυχόν ζουν στην Τουρκία, αλλά και οι απόγονοί τους αισθάνονται υπερήφανοι για την κρητική τους καταγωγή, όπως διαπίστωσα στο Αϊβαλή – Κυδωνιές της Μικράς Ασίας. Και πάνω από όλους τους πολιτικούς με όραμα, και διορατικότητα, ο Ελευθέριος Βενιζέλος.
Η Μεγαλόνησος έχει έκταση 8.336 τ. χμ. και 621.000 κατοίκους (το 2011), οι οποίοι κρατούν γερά την κρητική τους παράδοση, τα ήθη και τα έθιμά τους, τις βεντέτες και τις μπαλωθιές τους, τη λυρική κρητική μουσική, τις μαντινάδες, τη μεσογειακή τους διατροφή. Με τον Ψηλορείτη, με το διάσημο φαράγγι της Σαμαριάς. Το Ηράκλειο μεγαλύτερη πόλη και πρωτεύουσα της Κ. με τους 4 νομούς της.[Ηρακλείου, Χανίων, Ρεθύμνου, Λασιθίου.]
Άκουσα: τον Κρητικό κι αν κάνεις φίλο/κράτα κι ένα κομμάτι ξύλο (στην Αστυπάλαια αυτό).
Κουζουλό κοπέλι πούλησε τη μαχαίρα του για ένα χρυσό ρολόι. Σύντεκνος: μωρέ Σήφη που είναι ο σουγιάς σου; Σήφης: τον έδωσα για αυτό το ρολόι. Σύντεκνος: Μωρέ ήντα να το κάνεις το ρολόι όταν σε ατιμάσουν την αδελφή σου; Θα τους πεις, είναι τρεις η ώρα;
Οι κρητικοί είναι λίγο υπερβολικοί σε όλα τους και στην χαρά και στην λύπη και αυτό το δείχνουν με οποιαδήποτε τρόπο στους γάμους στις κηδείες με μπαλοθιές με ρακές. Να συμπληρώσω, αφού τους έζησα από κοντά για δυο χρόνια βρίσκω τους κρήτες – κρητικούς το κάτι άλλο πολύ ζωντανούς έχουν μια δική του τρέλα – κουζουλάδα που αρέσει, η ησυχία η σιωπή είναι γι’ αυτούς θάνατος. Χάρη σε αυτούς τους Κουζουλούς η Κρήτη είναι αθάνατη.
Και η απαραίτητη μαντινάδα: Στου πέταγμα του γερακιού τ΄ άλλα πουλιά λουφάζουν/στο πέρασμά σου κοπελιά οι άνδρες αναστενάζουν.