Οδός Πόντου. (Από το 1993)
Πόντος: Η μυθολογία τον θέλει θεότητα, που προσωποποιούσε την ανοιχτή θάλασσα, ενώ στη γλωσσολογία είναι λέξη που σημαίνει υδάτινη γέφυρα επικοινωνίας, πέρασμα. Οι αρχαίοι Έλληνες ονόμασαν Εύξεινο Πόντο τη θαλάσσια περιοχή, που βρίσκεται βορείως της Μικράς Ασίας και ανατολικά της χερσονήσου του Αίμου (Βαλκάνια). Με την πάροδο του χρόνου η λέξη Πόντος αποδόθηκε και σε όλη τη χερσαία περιοχή των βορειοανατολικών παραλίων της Μικράς Ασίας.
Τον -6ο αιώνα Μιλήσιοι άποικοι ίδρυσαν τη Σινώπη και αργότερα την Κερασούντα και την Τραπεζούντα, που υπήρξαν σημαντικές πόλεις-κράτη του ελληνικού τμήματος του Πόντου. Επί Μεγάλου Αλεξάνδρου ο Πόντος αναβαθμίστηκε και στη συνέχεια επί Μιθριδράτη (-3ος αιώνας) προέκυψε το βασίλειο του Πόντου με πρωτεύουσα τη Σινώπη, ενώ το 64 καταλήφθηκε από τους Ρωμαίους, οι οποίοι σεβάστηκαν τους Έλληνες κατοίκους. Σε αυτά τα κατοπινά χρόνια από τους Εθνικούς ο πόντιος Στράβων [-65 έως 23] λέει πως πολλοί γηγενείς εξελληνίστηκαν. Ο Μιθριδάτης ο Στ’ το -64 απέκτησε τον έλεγχο του Καππαδοκικού Πόντου.
Το μοναστήρι η Παναγία Σουμελά ιδρύθηκε το 386, ενώ ο Ελληνισμός του Πόντου μεγαλουργούσε στα παράλια κέντρα της περιοχής. Σε δύσκολες όμως περιόδους κατέφευγε στα μοναστήρια του τόπου, όπου έβρισκε άσυλο, και ιδιαίτερα στην Παναγία Σουμελά – την υποστηρίκτρια όπως πίστευαν (Στου Μελά, όπως την πρόφεραν προέκυψε η Σουμελά). Μετά την άλωση της πόλης απ’ τους Σταυροφόρους το 1204, ο Αλέξιος ο Α’ Μέγας Κομνηνός, ίδρυσε ανεξάρτητο κράτος με πρωτεύουσα την Τραπεζούντα, το οποίο διατηρήθηκε ακμαίο μέχρι το 1461, οπότε καταλύθηκε από το Μωάμεθ Β΄ και ακολούθησε ο βίαιος εξισλαμισμός των Χριστιανών κατοίκων του ελληνικού του Πόντου. Σ’ αυτούς τους χαλεπούς καιρούς ο κρυπτοχριστιανισμός ήταν μια αναγκαστική λύση και όσοι ακολουθούσαν αυτό το δρόμο, τους αποκαλούσαν Κλωστούς, δηλαδή γυριστούς. Πεισματικά και κρυφά, αυτοί οι αδάμαστοι άνθρωποι διατήρησαν το βασικό κορμό της γλώσσας και της θρησκείας τους. Όμως, την ίδια περίοδο ξεκίνησε και το μαρτύριο των Ποντίων – Ελλήνων μαζί με τους Αρμενίους Χριστιανούς, οπότε πολλοί εκτοπίστηκαν στα Τάγματα Εργασίας – θανάτου, με αποτέλεσμα από τις κακουχίες και τις σφαγές να χάσουν τη ζωή τους πάνω από 200.000, ενώ χιλιάδες άλλοι χριστιανοί της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κατέφυγαν στην κοντινή τότε Σοβιετική Ένωση το 1922 στους ομόδοξους ρώσους, κοντά στους 15.000 από αυτούς το 1937 ο Στάλιν τους εξαπέστειλε σε καταναγκαστικά έργα, όπου έχασαν την ζωή τους. Και είναι αυτοί που σήμερα αποκαλούνται Ρωσοπόντιοι και σαν παλιννοστούντες, και άλλοι με παράνομες ελληνοποιήσεις κατέφθαναν κατά κύματα στην Ελλάδα. Στα χρόνια των μεγάλων διωγμών, κατά πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου έχασαν τη ζωή τους πάνω από 365.000 Ελληνοπόντοι, το μισό του συνολικού τους πληθυσμού. Στη μνήμη ετούτης της απάνθρωπης Γενοκτονίας των Ποντίων η Βουλή των Ελλήνων το 1994 καθιέρωσε την 19η Μαΐου ως επέτειο του ξεριζωμού των Ποντίων.
Η ποντιακή διάλεκτος, κατά το πλείστο ως φωνητική γραφή, από περιοχή σε περιοχή είχε ουσιαστικές διαφορές, μα ως βάση της σχετίζεται και κρατά την αρχαία ελληνική γλώσσα και προφορά (π.χ. «παιδιού έρθει – ο λύκον»). Οι μονότονοι -για τους άσχετους– ποντιακοί χοροί με χαρακτηριστικό τους είτε με τα χέρια υψωμένα είτε ριχτά και τρεμάμενα χορεύονται χοροπηδητά από άνδρες και γυναίκες, οι οποίοι κάνουν γρήγορες και έντονες κινήσεις, σαν ηλεκτρικές εκκενώσεις, με τη συνοδεία, βεβαίως, της λύρας, αλλά και άλλων μουσικών οργάνων. Με το δέσιμο των χεριών τους στον κυκλικό χορό είναι σφιχτά δεμένοι όλες οι γενιές – που μπορεί να χορεύουν- χωρίς αρχή και τέλος στις μνήμες στις χαρές και λύπες τους. Ανάμεσα σ’ αυτούς τους χορούς είναι και η σέρα, ο πολεμικός πυρρίχιος χορός, ο οποίος χορεύεται από άνδρες με ρυθμικές κινήσεις μπρος και πίσω, και χαρακτηρίζεται από έντονα βυζαντινά στοιχεία. Στον χορό λένε και φαίνεται απ΄ τις κινήσεις τους είναι όλοι ίσοι, τόσο ο πρώτος που δεν κάνει καμιά ιδιαίτερη χαρακτηριστική κίνηση σε σύγκριση με τον τελευταίο. Τους χαίρεσαι, 4500 χιλιάδες λέει χόρευαν όλοι μαζί στο στάδιο Ειρήνης και Φιλίας. Όπως τους χαίρεσαι που δεν αφήνουν καμιά παράδοσή τους να πεθάνει.
Στην ετήσια πανηγυρική γιορτή της Παναγίας Σουμελά, -που εδρεύει η πολυπαθούσα εικόνα της στην νέα πατρίδα της έξω από την Νάουσα στις πλαγιές του Βερμίου όρους,- εκδηλώνεται ο αυθορμητισμός, που διακρίνει τους βασανισμένους Πόντιους. Εκεί, με τις τρίχορδες λύρες τους χεμετζέδες να θρηνούν τον θάνατο του Διγενή Ακρίτα ως Έλενος, του Ανδρειωμένου του ακριτικού έθνους των Ελλήνων.
Στο διάβα των αιώνων εκείνο που έχασαν από τους προγόνους τους, είναι τα ήθη και έθιμα, που δεν μπορούν να τα αποδώσουν και αυτό κυρίως λόγω των νέων συνθηκών. Τέτοια έθιμα είναι ο θεσμός της αλληλοβοήθειας, η λεγόμενη ‘‘εργατέα’’, η οποία εφαρμοζόταν στις αγροτικές δουλειές (όργωμα, θέρος, αλώνισμα, τρύγος) ή στο κτίσιμο των σπιτιών, αλλά και αυτά που σχετίζονται με τη γέννηση, τη βάπτιση, το γάμο, την κηδεία. Άλλο χαρακτηριστικό στοιχείο του ποντιακού πολιτισμού που τους διακρίνει, είναι η μοναδική ανεκδοτολογία τους με το έξυπνο και ιδιόμορφο χιούμορ και το ιδιαίτερο αυθορμητισμό της γενιάς των Ποντίων, των γειτόνων Λαζών της Λαζίας περιοχής του Εύξεινου Πόντου τους αποκαλούν λαζούς χωρίς να το αποδέχονται. Ο γυναικόκοσμος χαρακτηριζόταν για την αθυροστομία τους επίσης. Ο τόπος είναι γνωστός, όπου υπέφερε τα πάνδεινα, όπως ο μυθικός Προμηθέας, όπου εκεί έζησαν ο Κυνικός φιλόσοφος Διογένης οι αδάμαστες Αμαζόνες, όπου οι Αργοναύτες αναζήτησαν το χρυσόμαλλο δέρας, ο Ευριπίδης εγκατέστησε τη Μήδεια και την Ιφιγένειά μετά τη θυσία της στην Αυλίδα.
Η Άννα η Κομνηνή άφησε το στίγμα της τόσο στον πολιτισμό όσο και στην τέχνη των Ποντίων. Η μεγάλη Φαναριώτικη οικογένεια των Υψηλάντηδων είναι ποντιακής καταγωγής που άρχισε το 1821 στην Βλαχία, και τέλειωσε την Ελληνική Επανάσταση το 1829 στην Πέτρα Βοιωτίας. Δυο ομαδικοί τάφοι στην Σαμψούντα και στην Θεοδοσούπολη –Ερζερούμ- που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα και αναζητείται μέσω γενετικού ελέγχου -DNA- να διευκρινισθεί περί τίνους θύματα πρόκειται. Πόντος, τα ιερά χώματα των Ποντίων προσφύγων όπως του ευθυμογράφου Δ. Ψαθά. Οι Πόντιοι έλαβαν μέρος σε πολλές μάχες με τους Τούρκους από το 1821 μέχρι το 1827 όπως και στους βαλκανικούς πολέμους, και στο Α’ Π. Π, στο πλευρό των Ελλήνων με τους συμμάχους και πολλοί έχασαν τη ζωή τους για τη μητρόπολη πατρίδα τους. Πόντιοι του Εύξεινου Πόντου επί δικτατορίας του πατερούλη – Στάλιν εκπατρίστηκαν ως μιάσματα του δυτικού πολιτισμού στα βάθη της Σοβιετικής Ένωσης, και χιλιάδες έχασαν τη ζωή τους. Πόντος συνεχίζει να υπάρχει και Έλληνες Πόντιοι υπάρχουν κατ’ όνομα μόνο απόγονοι προσφύγων, της διασποράς των Ποντίων. Παράπονο των Ποντίων είναι το ότι δεν κατάφεραν να ιδρύσουν ένα Ποντιακό Πολιτιστικό Μουσείο προς το παρόν .