Οδός Ψαρά. (Δημοτική Αγορά)
Ψαρά και Ψύρα κατά τον Όμηρο και τον Στράβωνα. Ιστορικό νησί του Αιγαίου, 10 μίλια δυτικά της Χίου κοντά στα Μικρασιάτικα παράλια, με ιδιαίτερα πετρώδες έδαφος και με θαμνώδη βλάστηση.
Κατά το μεσαίωνα φαίνεται ακατοίκητη, ως πρώτοι κάτοικοι των Ψαρών αναφέρονται οι Θεσσαλοί, οι Ευβοιώτες και οι Ηπειρώτες, στην συνέχεια, όσοι ταξίδευαν στο πέλαγος, και λόγω της θαλασσοταραχής εύρισκαν άσυλο στο νησί. Έτσι, σταδιακά, ρίζωσαν εκεί, παρά τις ληστρικές απόπειρες των πειρατών, που δρούσαν στο Αιγαίο. Έλαβαν μέρος στα Ορλοφικά το 1770 με επιτυχία.
Στην προ του 1821 εποχή αρκετοί εξέχοντες Ψαριανοί είχαν ήδη μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία και –με το αξιόμαχο ναυτικό που διέθετε– ήταν έτοιμοι, και βοήθησαν την Ελληνική επανάσταση. Έτσι, μαζί με τα άλλα ναυτιλιακά κέντρα του Αιγαίου (Ύδρα, Σπέτσες, Κάσος, κ. τ. λ.) αποτελούσαν τον πυρήνα της ναυτικής δύναμης, ξεκίνησαν τις θρυλικές επιχειρήσεις τους εναντίον του τούρκικου στόλου, με τους μπουρλοτιέρηδες Παπανικολή και Κωνσταντίνο Κανάρη, τον Ψαριανό -όπως τον αποκαλούσαν- να γίνονται σύντομα η εγγύηση του Αγώνα και ο τρόμος των Οθωμανών.
Όμως, στις 20 Ιουνίου 1824 το νησί με αφορμή κατά πρώτον την ανατίναξη τούρκικης πυριτιδαποθήκης που έχασαν πολλοί Τούρκοι την ζωή τους, και κατά δεύτερο λόγο το λάθος επίσης των ηγετών του νησιού, ήταν η προσπάθεια ν’ αντιμετωπίσουν τους τα 14.000 Τούρκους- Αιγυπτίους γενίτσαρους στην ξηρά και όχι στη θάλασσα, που γνώριζαν καλά και κατείχαν μυστικά της. Μετά από αυτές τι άσκοπες ενέργειες οι Τούρκοι δεν άφησαν τίποτα όρθιο, έκαψαν έσφαξαν και όσοι επέζησαν πουλήθηκαν σκλάβοι. Συγκινημένος ο Διονύσιος Σολωμός από τον αφανισμό του ανυπότακτου λαού, και για το μέγεθος της καταστροφής, έγραψε το ποιητικό γνωστό μας επίγραμμα. Στη δόξα των Ψαρών, – παρακάτω η συνέχεια- στο οποίο λιτά και απέριττα αποτυπώνει το μέγεθος της καταστροφής και της θυσίας με το μικρό μέγεθος του νησιού.
Πολλοί από τους λίγους διασωθέντες Ψαριανούς ήρθαν στην Εύβοια –την οποία ποικιλοτρόπως είχαν βοηθήσει στον απελευθερωτικό αγώνα– και εγκαταστάθηκαν στην Ερέτρια, ονομάζοντάς την Νέα Ψαρά. Όνομα που διατήρησε επισήμως ως το 1960. Μαζί τους οι Ψαριανοί έφεραν και την αιματοβαμμένη σημαία τους, η οποία φυλάσσεται στο Δημαρχείο της πόλης της Ερέτριας. Στο έδαφος της ευβοϊκής πόλης ορθώνονται ως τις μέρες μας κάποιες από τις οικίες των Ψαριανών, μεταξύ των οποίων και αυτή της οικογένειας του μπουρλοτιέρη Κανάρη, όπου πέρασε ήρεμες ώρες κατά τα χρόνια της Απελευθέρωσης.
Το μαρτυρικό νησί των Ψαρών ευτύχισε να δει το φως της ελευθερίας στις 12 Οκτωβρίου 1912. Ήταν η ιερή στιγμή, που το αντιτορπιλικό Ιέραξ κατελάμβανε τα Ψαρά. Από το μικρό νησί προέκυψαν μεγάλοι άνδρες ήρωες μπουρλοτιέρηδες [Κανάρης, Βρατσάνος, Αποστόλης, Παπανικολής.]
Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη /περπατώντας η δόξα μονάχη
Μελετά τα λαμπρά της παλικάρια/και στην κώμη στεφάνι φορεί
Γινωμένο από λίγα χορτάρια/πούχαν μείνει στην έρημη γη. Δ, Σολομός.
Και κάτι άλλο πιο ανάλαφρο για το νησί.
Στα Ψαρά σαν πας σαν προσκυνητής, έτοιμος να χάσεις την καρδιά σου, εκεί θα την ξανακερδίσεις.