Οδός Σωκράτους.
Σωκράτης (-470 Αθήνα -399): Απάντων ανθρώπων ο σοφότερος. Ο διαχρονικός, ο οικουμενικός, ο μέγιστος εκ των μεγίστων αρχαίων φιλοσόφων, παγκόσμια φυσιογνωμία του πνεύματος, και πρότυπου ηθικού μεγαλείου. Ο γίγας των γραμμάτων. Γιος του γλύπτη Σωφρονίσκου και της μαίας μητέρας του Φαιναρέτης. Αρχικά, ξεκίνησε ως γλύπτης δίπλα στον πατέρα του, μα σύντομα τα προσόντα του τον οδηγούν στη φιλοσοφία. Ήταν αυτοδίδακτος κλέβοντας απόψεις από οποιανδήποτε. Κι όταν ωρίμασε, άρχισε διδάσκοντας πάντα δωρεάν, σε σύγκριση με τους σοφιστές. Ως μέθοδο διδασκαλίας χρησιμοποιούσε την καθ αυτού δική του, φροντίζοντας μέσω απλών ερωτοαπαντήσεων να προκύπτουν συμπεράσματα, από τις απαντήσεις προέκυπταν νέα ηθικά φιλοσοφικά θέματα. Από τη συζήτηση που προσποιούταν προέκυπτε αυθόρμητα από το κοινό η αλήθεια. Η μέθοδός του αποκλήθηκε μαιευτική, καθώς μέσω του λόγου και του ερωτηματικού – ανταποκριτικού συστήματος ξεγενιόταν και αποκαλύπτονταν ιδέες, που ως τότε ήταν αφανείς. Κατά τις διδασκαλίες του πολλάκις κατέκρινε τους σοφιστές για την πρακτική τους, και εκείνοι (μεταξύ των οποίων ο Αυτόλυκος, ο Μέλιτος,) – καθώς ένιωθαν να κινδυνεύει η φήμη τους απ’ το ίσιο χαρακτήρα το- τον κατηγορούσαν για ασέβεια προς τους θεούς, λέγοντας ότι σπέρνει «καινά δαιμόνια», ότι διαφθείρει τους νέους, και τους οδηγεί στην έλλειψη σεβασμού προς την πολιτεία. Κατηγορήθηκε, όχι μόνο και για τις παραπάνω συκοφαντίες, αλλά και για τις δήθεν πολιτικές του πράξεις κατηγορώντας τους Τυράννους, ενώ ήταν γνωστό πως απεχθανόταν την πολιτική! Πέραν ετούτων πίστευε πως ότι είχε να δώσει στους εξαγνισμένους ανθρώπους το έδωσε, και που όμως δεν τον αποδεχόταν πλέον ο λαός ως εξαγνιστή. Έτσι, κατάφεραν να τον οδηγήσουν στο κληρωτό δικαστήριο και να τον καταδικάσουν σε θάνατο. Οι μαθητές του, τον πίεζαν αφόρητα ή να τον φυγαδεύσουν, γλιτώνοντας τη ζωή του, και παραμένοντας εξόριστος μακριά από την πατρίδα του. Αυτός, όμως, με πρωτοφανή παρρησία και γενναία στάση, και με ακλόνητα επιχειρήματα απέκρουε την πρόταση της φυγής, προτιμώντας να πιει ψύχραιμος και ατάραχος το κώνειο του θανάτου, γεγονός που το απέδιδε σε θεοκρισία, και στους νόμους της πολιτείας που οφείλουμε να είμαστε δούλοι των. Αυτή του η στάση τον έκανε στους αιώνες να θεωρείται το πρότυπο του Δασκάλου που ξέρει να διδάσκει και με το λόγο και με την πράξη, σεβόμενος με απόλυτο τρόπο τους νόμους και τις αποφάσεις της πολιτείας, ακόμη και αν ετούτες είναι αντίθετες προς τις ιδέες και τα προσωπικά του συμφέροντα, η αξία του ήθους και της αλήθειας ήταν πάνω απ’ την ζωή του πρότυπου μεγαλείου, με γενναία στάση στη ζωή, γενναία και στον θάνατο. Αντιλαμβανόταν πως δεν ήταν πλέον χρήσιμος, δεν τον κατανοούσε αυτό ο κόσμος, και αυτό τον πίκρανε. Η ζωή του δεν υπήρξε αυτοσκοπός. Αισθανόταν πολίτης του κόσμου, και όχι μόνο της Αθήνας. Με το να παρατείνω την ζωή μου δεν κερδίζω τίποτα, -όπως με το αργότερα να πεθάνω- το αντίθετο, έλεγε. Εξ΄άλλου όπως έλεγε πως τον περίμεναν με λαχτάρα οι φίλοι του. Οι πεποιθήσεις και η γνώμη των πολλών τον ενδιέφεραν, εκείνος ήταν αφοσιωμένος στο πολίτευμα της δημοκρατίας και στα δικαιώματα της που θα έφερνε την κοινωνική ισότητα. που τη θεωρούσε η δύναμη του πολίτη, Πίστευε στο ήθος της αρετής, και στην απόφαση των δικαστών.. Στους δικαστές δεν υπεράσπισε τον εαυτόν όσο έπρεπε λένε, και από κει προκύπτει το ερώτημα μήπως ήθελε να πεθάνει;Δεν πίστευε στην εκδίκηση, και στην τιμωρία..
Έθεσε τα όρια της φιλοσοφίας, με το τίτλο προσωκρατικοί και μετασωκρατικοί, οι μεν πρώτοι αναζητούσαν την αλήθεια στην αρχή της δημιουργίας, οι δεύτεροι στην αναζήτηση της αρχής σε κάθε ηθική έννοια. Ο Κικέρων ρωμαίος ρήτορας είχε πει, πως κατέβασε την φιλοσοφία απ’ τον ουρανό, για την υπηρεσία των ανθρώπων. Κακομούτσουνος και δύσπιστος μεν, αλλά είχε τόσα χαρίσματα πνευματικά και ψυχικά που σκέπαζαν τα σωματικά, και τον ομόρφαιναν σαν χαρακτήρα, είχε αφάνταστο και ατέλειωτο χιούμορ, και όλοι οι μαθητές του ήταν ξετρελαμένοι μαζί του.
Σωκράτης, μύθος ή πραγματικότητα, που δεν άφησε πίσω του γραπτό έργο. Έτσι, ότι γνωρίζουμε γι’ αυτόν, προέρχεται από αναφορές των μαθητών του –και κυρίως των Πλάτωνα, Ξενοφώντα και Αριστοτέλη– οι οποίοι μας δίνουν χαρακτηριστικές πληροφορίες για την προσωπικότητα και το έργο του Δασκάλου τους, αυτοί έγραψαν τα απομνημονεύματά του, το παγκόσμιο ευαγγέλιό του. Σκέψεις του βρίσκουμε τόσο στα ευαγγέλια του Χριστού, όσο και στα πιστεύω του Κομφούκιου. Ο Μπιλ Γκέιτς λέει σήμερα ότι έπρεπε να διαβάσω Σωκράτη για μάθω όσα δεν έμαθα σε όλη μου την ζωή.
Ανάμεσα στις άλλες παρακαταθήκες του είναι: ο άνθρωπος σε σχέση με τον συνάνθρωπο, με τους θεούς, με το κράτος, η αντίληψη της κοινής αποδοχής ότι ο καθένας θεωρεί ως αληθινό εκείνο που φαίνεται αληθινό στη δική του σκέψη, ή εκείνο που φαίνεται καλύτερο τη στιγμή, που ο καθένας κάνει καλό ή κακό ανάλογα με την κοινωνική του θέση, τις πεποιθήσεις του και τα προσωπικά του συμφέροντα, έννοιες συμβατές με το μέσα του, την συνείδησή του. Περίφημο έχει μείνει το ρητό του «Εν οίδα ότι ουδέν οίδα», δηλ. ένα που ξέρω, είναι ότι τίποτα δεν ξέρω, πράγμα που δείχνει μια παγιοποίηση των αντιλήψεων του, και να αναζητήσουν όσοι ενδιαφέρονται την πραγματική γνώση. ‘’Το, Γηράσκω αεί διδασκόμενος’’. Άλλο διάσημο ρητό του, είναι το «Γνώθι σ’ αυτόν’’ ψάχνοντας την αυτογνωσία στη φύση του εαυτού του θα αποκρυσταλλώσει το καλό απ’ το κακό, στηρίζοντας έτσι την ζωή του που σ’ αυτήν θα λογοδοτήσει με ένα εξαγνισμό της ψυχής, από τις ανάγκες του σώματος. Άλλα απόφθεγμά του: ‘’Μηδέν Άγαν’’ μεθερμηνευόμενο ‘’Πάντων χρημάτων εστίν άνθρωπος’’, ο καθένας με την όποια άποψή του. ‘’Τα πάντα ρει’’ όλα είναι σε κίνηση. Το κακό, το άδικο το βλέπουμε στους άλλους, και όχι στον εαυτό μας. Το δίκαιο το λογικό είναι εκείνο που μας συμφέρει. Καλύτερα να αδικείσαι παρά να αδικείς. Πίστευε πως από την γνώση προκύπτει η ευτυχία. Η καλλιέργεια του νου νικά την ανθρώπινη δύναμη. Εκείνο που γνωρίζεις δεν το ψάχνεις, όμως εκείνο που δεν γνωρίζεις πως θα ενεργοποιηθείς;
Εκεί που φθάνει ο νους μας δεν μπορούμε να φθάσουμε με τις αισθήσεις μας. Το εννοούμενο αγαθό- καλό αγαλλιάζει την ψυχή μας. Το κακό οφείλεται στην άγνοιά μας, Η γνώση δεν αγοράζεται, διότι την θεωρούσε αγάπη. Η ψυχή πού ανήκει στα εγκόσμια ή στον κάτω κόσμο; παίρνοντας σαν αφορμή το ότι από κει πού ερχόμαστε δεν υπάρχει ύλη, και εκεί που πάμε, επίσης δεν υπάρχει ύλη, ο Ν. Καζαντζάκης αυτό το μνημονεύει, σαν προερχόμαστε από το χάος, και καταλήγουμε στο χάος.
Ουδείς εκών κακός. Το κακό δεν γνωρίζει το αληθινό κακό, διότι αν το γνώριζε το αληθινό καλό, η θέλησή του θα επέλεγε το ευδαίμων, για τον Σ. σε κάθε προσωπικότητα υπάρχουν τρείς απόψεις αυτή που πιστεύουμε, αυτή που πιστεύουν οι άλλοι, και η πραγματική. Ο καθένας έχει το δίκιο του που δεν είναι όμοιο με κανενός άλλου. Άλλα θέματα με τα οποία ασχολήθηκε είναι η αναζήτηση της πραγματικής γνώσης, και όχι της φαινομενικής, αλλά και το ζήτημα του κόσμου των αισθήσεων, υποστηρίζοντας πως είναι διαφορετική η αντικειμενική πραγματικότητα από αυτήν που αποκαλύπτεται μέσω των αισθήσεών μας, η αισθητική, δηλαδή οι απόψεις μας δεν αποτελούν πραγματικότητα, είναι σχετικές όπως είναι το νερό μιας κρήνης – πηγής που έχει την ίδια θερμοκρασία, και τον χειμώνα μας φαίνεται ζεστό, και το καλοκαίρι κρύο. Συνάμα καταπιάστηκε επισταμένως, με ότι βαθιά απασχολεί τον σκεπτόμενο άνθρωπο, τονίζοντας πως οφείλει να είναι τίμιος, δίκαιος, ηθικός, και όχι κατ’ ανάγκη ευτυχισμένος. Από δω φαίνεται να προκύπτει , το ποιος είναι πιο ευτυχισμένος ο αδικών ή ο αδικούμενος; Το δίκαιο είναι υποκειμενικό, άλλο το δίκαιο του δούλου, άλλο του άρχοντα. , δεν άφησε κανένα ίχνος γραφής, ήταν πιστός του προφορικού λόγου .Ήταν ένα αίνιγμα, δεν έγραφε
Ο κορυφαίος μαθητής του, ο Πλάτωνας, αναφερόμενος στη ζωή του Δασκάλου του, δηλώνει, πως αν και ανήκε στην τάξη των πλούσιων «Ζευγιτών» στις εκστρατείες υπηρέτησε ως οπλίτης, και πολέμησε στον Πελοποννησιακό πόλεμο, και πως ήταν γενναίος,
Αντικείμενο των προσωκρατικών –Αναξίμανδρου, Ηράκλειτου- ήταν η κοσμογονία, η κοσμολογία, τα όρια της ανθρώπινης σκέψης στη γλωσσολογία, από τον μύθο στον λόγο, Οι ελάσσονες Σωκρατικοί φιλόσοφοι (Φαίδων από την Ηλεία, Ευκλείδης από τα Μέγαρα, Αρίστιππος από την Κυρήνη) δεν έπαψαν ν’ αναζητούν λύσεις για οτιδήποτε τους απασχολούσε, ιδρύοντας αντίστοιχες σχολές, και υιοθετώντας εκφράσεις του Σωκράτη: όπως τις αντιλήψεις του, ότι ο νους είναι το κέντρο του κόσμου, και μοχλός η φιλοσοφία του, ότι ο θεός κρύβεται πίσω από κάθε άγνοια, ότι κακία είναι η άγνοια του καλού, ότι η ιδέα του κύκλου είναι ιδεώδης, όχι όμως και ο κύκλος, ότι η ύλη έχει σκιά ενώ η ιδέα όχι, ότι η ψυχή είναι το αληθινότερο στοιχείο της ανθρώπινης υπόστασης, και ότι είναι η έδρα της νοημοσύνης και του χαρακτήρα. Όλα είναι στο μυαλό μας και ανάλογα με τις γνώσεις με το πνευματικό επίπεδο ενεργούμε.
Οι αντιλήψεις, και η εν γένει στάση ζωής του Σωκράτη άσκησαν τεράστια επιρροή στην παγκόσμια σκέψη και απέβησαν οι κινητήριοι άξονες της οικουμενικής διανόησης. Οι λόγοι του σε αιχμαλώτιζαν. Στα χρόνια του Μεσαίωνα όσιοποιήθηκε, καθώς πολλοί τον είδαν ως μια ψυχή χριστιανική, που έζησε κατά την προχριστιανική περίοδο, ενώ ορισμένοι άλλοι θεώρησαν πως ο Χριστός είναι η συνέχειά του, ή μια άλλη εκδοχή της προσωπικότητας του Σωκράτη. Τον χαρακτήρισαν ως προ Χριστού Χριστός. Κατά την εποχή του Διαφωτισμού οι μεγάλοι Ευρωπαίοι στοχαστές Καρτέσιος και Ρουσσώ οικειοποιήθηκαν το βασικό πυρήνα των ιδεών του, κάνοντάς τες βάση των φιλοσοφικών τους αντιλήψεων.
Λέγεται, ότι ο ίδιος εξαπάτησε τους δικαστές να τον δικάσουν, διότι ήθελε ν’ απαλλαγεί από την βαρετή ζωή του άθλιου γήρατος. Ο Πλάτων λέει ότι ήταν σοφός, ο Σοφοκλής σοφότερος ο Ευριπίδης σοφότατος,
ΥΣ. Ι. Πολλές ομοιότητες έχουν ως στοχαστές ο Σωκράτης και ο Χριστός, αμφότεροι δεν άφησαν έργο, από τους μαθητές τους Πλάτωνα και Παύλο, τους γνωρίσαμε αντίστοιχα, μίλησαν με κεντρικό πρόσωπο την ψυχή του ανθρώπου, και με το ηθικό το δίκαιο την Αρετή. Δύο αθάνατες προσωπικότητες που κατέκτησαν τον κόσμο χωρίς πόλεμο, ο Σωκράτης ο στυλοβάτης του δυτικού Πολιτισμού, ( οι χριστιανοί τον θεωρούν πρότυπο ανθρώπου και είναι οπαδοί – θαυμαστές του.) Ο δε Χριστός ο ιδρυτής του Χριστιανισμού. Ο Σωκράτης ασχολήθηκε με τα ανθρώπινα πνευματικά προβλήματα, ο δε Χριστός με τα ψυχικά. Ένα άλλο κοινό σημείο είναι ότι και οι δυο τους ήταν θύματα των εξουσιαστών της αντίστοιχης εποχής ο μεν πρώτος με τους τυράννους και τους σοφιστές για ασέβεια, ο δε Χριστός καυτηρίαζε τους υποκριτές φαρισαίους, και είχαν την κοινή τύχη την δολοφονία τους, που τους καθιέρωσε παγκόσμια, με λίγα λόγια καταδικάστηκαν από τους αντίστοιχους νόμους της τότε πολιτείας. Θα τολμούσα να πω; Tί Σωκράτης τί Χριστός, ή Σωκράτης ή Χριστός. Επίσης και οι δυο τους δεν στήριξαν τα συμφραζόμενα τους, διότι πράξεις κατηγορηματικές δεν υπήρχαν και για τους δυο τους. Ας μη ξεχνάμε ότι ο Σωκράτης προηγήθηκε του Χριστιανισμού. Ο Σωκράτης. κάθε τόσο όπως σήμερα 26 Μάη του 2012 δικάζεται από επιστημονικά πρόσωπα σε ακροατήριο δημόσια και το ερώτημα παραμένει ο Σωκράτης ήταν ένοχος ή αθώος; Ζωντανός και νεκρός πάντα μας απασχολεί, όπως και ο Χριστός. Η δυνατότητα και μόνο που μας προσέφεραν με το έργο τους είναι να μπορούμε να τους κρίνουμε. Με το που πέθανε τόσο ο μεν, όσο και ο δε, ορφάνεψε η ανθρωπότητα. Ο Σωκράτης ήταν πολύπλευρος πολυτάλαντος γιαυτό και είμαι με τον Σωκράτη.
ΙΙ. Λίγο πριν πεθάνει λέει στους συγκεντρωμένους μαθητές του . ‘’Σεις θα ζήσετε και εγώ θα πεθάνω, ποιος πηγαίνει στον καλύτερο δρόμο;’’ Έλεγε χωρίς να το πιστεύει, πώς ίσως ήταν καλύτερα εκεί που θα πήγαινε στον Άδη.
ΙΙΙ. Διάβαζα σε βιβλίο του Δημήτρη Λιαντίνη: πώς ο Σωκράτης και ο Χριστός, στον τρόπο ζωής και θανάτου είχαν ομοιότητες όπως και οι δυο κατηγορήθηκαν άδικα για βλασφημία,, οι λοιπές ομοιότητες ήταν στις ανομοιότητες, ο Σ. άλλαξε το πραγματικό προς το καλύτερο της μεταφυσικής, ο δε Χριστός άλλαξε την φυσική πραγματικότητα του κόσμου και των ανθρώπων πιστεύοντας στο καλύτερο, και δεν δέχεται κριτική αυτό από τους χριστιανούς, βρίσε τον Σ. κανένα πρόβλημα, κατέκρινε τον Χριστό… μπορείς; Και οι δυο ήταν υπόδειγμα ενάρετης διαχρονικής ζωής. Καταδικάστηκαν χωρίς να υπερασπιστούν τα λεγόμενά τους, Είχαν όμως και τις διαφορές τους, ο μεν Σ. ήταν μια πολύπλευρη προσωπικότητα, ενώ αντίθετα ο Χριστός ασχολήθηκε με τον αδύνατο συναισθηματικά με τον πλησίον του, με μια αδελφική αγάπη
ΙV, O Σωκράτης όπως είδαμε έθετε τους νόμους της πόλης – κράτους υπεράνω, αντίθετα με τον τραγωδό Σοφοκλή ( 496 – 406) που έζησε παράλληλα με το Σ. τον 5ο χρυσό αιώνα, είχε τους θείους άγραφους εθιμικούς νόμους υπεράνω από τους νόμους της πόλης, όπως βλέπουμε στην ‘’Αντιγόνη’’ ένα από τα επτά διασωθέντα από τα 120 έργα –τραγωδίες– που έγραψε, Να βλέπουμε μια αντάρτισσα Αντιγόνη να απορρίπτει τους νόμους της εξουσίας του Κρέοντα και να τακτοποιεί τον νεκρό αδελφό της Πολυνείκη.
Τυχεροί και περήφανοι, όσοι διαμένουν στην οδό Σωκράτους.